Tổng quan về kỹ năng đọc và đọc hiểu

Kỹ năng đọc là kỹ năng cần trau dồi thường xuyên, lâu dài nhất để mỗi cá nhân hình thành và phát triển bền vững năng lực học tập. Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quát về kỹ năng đọc nói chung và các kỹ năng đọc hiểu văn bản nói riêng.

(Lớp học thêm toán thầy Trường tổng hợp, Thầy Trường mở các lớp học thêm toán 8, học thêm toán 7 tại Hà Nội)

Tổng quan về kỹ năng đọc

Thực chất thì kỹ năng đọc không phải là một kỹ năng đơn lẻ mà là một tập hợp các kỹ năng. Trong hội thảo giáo dục Giúp con Giỏi Đọc tổ chức ngày 1/10/2017, tiến sĩ Trần Hương Quỳnh – Giảng viên ĐH Sư phạm Hà Nội đã diễn giải cho các phụ huynh hiểu tổng quát về các kỹ năng đọc qua hình ảnh sinh động dưới đây:

Như vậy, kỹ năng đọc bao gồm:

Các kỹ năng đọc nền tảng:

• Phát triển các khái niệm về chữ, giấy, bản in: nhận biết rằng chữ viết, hình ảnh mang ý nghĩa thông in, biết cách lật mở các trang sách, biết cách đọc từ trên xuống dưới, từ trái sang phải, biết các khái niệm chữ cái, từ, câu, đoạn, hiểu biết về các thành phần bìa sách, mục lục sách.
• Ghép vần, đọc thành tiếng: biến chữ thành âm thanh ngôn ngữ. Bắt đầu từ việc nhận diện các chữ cái, ghép vần các từ đơn giản, nhận biết các thành phần cấu tạo tiếng (âm, vần), biết cách đọc thành tiếng những từ dài, khó.
• Phát triển vốn từ vựng: mở rộng dần để có vốn từ vựng phong phú, biết và linh hoạt vận dụng các từ đồng nghĩa, trái nghĩa, có kỹ năng đoán hiểu nghĩa của từ mới qua văn cảnh. Thông thuộc các từ hay gặp (high frequency words) cũng là một phần cần lưu tâm phát triển cho trẻ nhỏ. Với tiếng Anh thì có thuận lợi là đã có những công trình nghiên cứu chỉ ra danh sách các từ tiếng Anh hay gặp.
• Đọc trôi chảy: đọc diễn cảm, với tốc độ hợp lý khi đọc thành tiếng và ngày càng nhanh khi đọc thầm.

Các kỹ năng đọc hiểu văn bản:

• Các kỹ năng đọc hiểu chung cho mọi văn bản:
  • Biết được tác giả
  • Hiểu nghĩa các từ và cụm từ trong văn bản, biết các cách để đoán hiểu ý nghĩa của một từ mới trong văn bản.
  • Nắm được các ý chính và các chi tiết bổ trợ.
  • Hiểu được vấn đề và giải pháp được đề cập trong văn bản.
  • Nhận ra được mục đích của tác giả.
  • Liên hệ văn bản với thế giới thực hoặc với các văn bản khác có liên quan.
• Các kỹ năng đọc hiểu thể loại văn bản hư cấu (fiction, tác phẩm văn học).
  • Nắm được ngữ cảnh, cốt truyện cùng diễn biến của câu chuyện.
  • Hiểu và phân tích được các hình tượng nhân vật.
  • Cảm nhận được giá trị đặc sắc của các hình tượng, yếu tố nghệ thuật, và các biện pháp tu từ.
• Các kỹ năng đọc hiểu thể loại văn bản phi hư cấu (non-fiction, sách thông tin, khoa học)
  • Biết  cách đọc các hình ảnh, nhãn, chú thích, đồ thị.
  • Biết phát hiện thông tin mới.
  • Biết nhận diện các quan điểm (opinion), các lý do, lập luận (reasons) và các bằng chứng (evidence).
  • Nắm được các chủ đề lớn, chủ đề nhỏ, các phần quan trọng và các ý, các dữ kiện liên quan.
  • Hệ thống hóa lại được văn bản một cách có cấu trúc.

Hiểu cho đúng về “đọc hiểu”

Phân biệt kỹ năng đọc hiểu (reading comprehenstion skills) và phương pháp đọc hiểu (reading comprehenstion strategies)

Sự phân biệt giữa hai nhóm này không rõ ràng một  cách nhất quán, kể cả trong cái tài liệu dạy đọc bằng tiếng Anh. Tuy nhiên, một số nguồn (ví dụ Skills vs Strategy) cho rằng:

• Kỹ năng đọc hiểu nói đến việc trích rút ra các thông tin (kết quả) từ văn bản đã đọc, ví dụ như:
  • Nắm được các ý chính và các chi tiết bổ trợ,
  • Nắm được ngữ cảnh, cốt truyện cùng diễn biến của câu chuyện,
  • Hiểu được vấn đề và giải pháp được đề cập trong văn bản,
  • Rút ra được kết luận, hiểu mục đích của tác giả,
  • …
• Còn phương pháp đọc hiểu nói đến các hoạt động chủ động tư duy trong quá trình đọc, nhằm giúp người đọc có được các kết quả đọc hiểu một cách sắc sảo, hiệu quả:
  • Kích hoạt kiến thức nền,
  • Thực hiện các sự kết nối, suy diễn
  • Đặt các câu hỏi,
  • Tạo hình ảnh trực quan hóa (visualize)
  • Tự giám sát trong quá trình đọc,
  • …